چگونه فصل یک پایان نامه را بنویسیم

تمام تلاش ما بر این است که علاوه بر مقالات و آثار تهیه شده توسط گروه آموزشی علم ما، فقط مقالات رایگان و آثار فاقد حق نشر را بر روی سایت جهت استفاده عموم قرار دهیم. در صورت مشاهده اثری که دارای حق نشر می‌باشد، از طریق بخش «تماس با ما»  به مدیران گروه آموزشی علم ما دهید تا نسبت به حذف آن سریعا اقدام شود.

فصل دوم را می توان سنگ زیرین پایان نامه و مبنای طرح نظری پژوهش معرفی کرد که معمولا به عنوان وظيفه اي تحميلي با کپي برداري همراه است
هر چند این فصل در تحقیقات کیفی و کمی نسبتا کاربرد های متفاوتی دارد اما نشان دهنده موجه بودن پایان نامه یا پژوهش می باشد
در پایان نامه های کمی مبانی نظری مشخص کننده مسیر و اهداف تحقیق است در حالی که در نوعی کیفی این فصل بیشتر نشان دهنده تحقیقات مرتبط است و الزامی ندارد که مسیر و هدف دهنده پایان نامه باشد.
معمولا” از فصل دوم پایان نامه تحت عناوینی چون “بررسی مبانی تحقیق”، “بررسی مبانی نظری پژوهش” یا “بررسی ادبیات موضوع” و… نام برده می شود و تقریبا” بخش زیادی از پایان نامه را به خود اختصاص می دهد. معمولا” دانشجویان این فصل را ساده ترین بخش کار پایان نامه قلمداد می نمایند چرا که معتقدند با جستجوی کلیدواژه های تحقیق در اینترنت می توانند مطالب آماده ای را پیدا نمایند و فقط لازم است که این مطالب در کنار یکدیگر قرار بگیرند. این در حالیست که این تصور، تصور اشتباهی بوده و اهمیت تدوین درست فصل ۲ کمتر از سایر فصل های پایان نامه نیست. در اینجا، نکاتی جهت تدوین درست فصل ۲ ارائه می گردد.
مشکلی که در پایان نامه های دانشجویان به کرات مشاهده شده است, نگارش فصل دو بر اساس نوشته های پایان نامه های دیگر است. به شکلی که در تجزیه مطالب آورده های بسیار مناسبی مشاهده می شود اما در ترکیب الگوی مناسب و سیر تکامل و منسجمی مشاهده نمی شود.
بهترین توصیه برای افرادی که قصد دارند پایان نامه مطلوبی داشته باشند این است که فصل ۲ یا مبانی نظری خود را حداقل ۳ بار نگارش نمایند.
بار اول : جمع آوري تعاريف – مباني به صورت فیش نويسي شده يا نگارش شده در فايل هاي استانداردی که قابلیت فراخوانی داشته باشد
بار دوم : مطالعه بخش هاي جمع شده و استفاده از جدول یا طرحی مشخص براي چينش اين داده هاي اطلاعاتي به صورت ستون فقرات ماهي وار(مطالب اصلي به فرعي مشخص شده و مطالب اصلي نيز به صورت روابط منطقی به هم مرتبط باشند). لازم به توضيح است دارا بودن فلسفه فکري صحيح براي سازمان دهي اين فصل شناخت و اشراف نسبتا مطلوب پژوهشگر را مي طلبد)
بار سوم :روايت مباني جمع آوري شده از زبان خود پژوهشگر و خلاصه سازي به صورت جداول و شکل ها براي استفاده از خلاقيت هاي فردي در نگارش مطالب نسبتا تکراري
لازم است محقق در فصل ۲(بخش اول)، تشابه ها و تفاوت های معنایی احتمالی کلیدواژه های تحقیق خود را با مفاهیم هم خانواده مشخص نماید. مثلا”، کسی که قرار است در موضوع انگیزش به مطالعه بپردازد باید تفاوت ها و تشابه های آنرا با مفهوم رضایت شغلی مشخص نماید.
هر چقدر محقق در فصل ۲، بتواند تحقیقات بیشتری را مورد مطالعه قرار دهد و تئوری های بیشتری را ملاحظه نماید کار وی در فصل ۵ که باید به بحث و تبیین نتایج تحقیق خود پرداخته و مشابهت ها و تفاوت های یافته های خود را با تحقیقات مشابه بیان نماید، آسان تر خواهد بود. همچنین، محقق باید بتواند با بهره گیری از نظریه های موجود، یافته های تحقیق خود را توضیح دهد و بیان نماید چرا نتیجه تحقیق به چنین یافته هایی ختم گردیده است. یعنی دقیقا فصل دوم، باید بیس و شالوده مطالب اصلی شما در فصل ۴و۵ یعنی تجزیه و تحلیل یافته ها و بحث و نتیجه گیری باشد.
در فصل ۲ مطالب باید منسجم بوده و معنا و منظور واحدی را دنبال نماید یعنی مطالب قبل و بعد باید مکمل همدیگر بوده و با یکدیگر در ارتباط باشد بگونه ای که هر کسی آنرا مطالعه نماید به هدفمندی مطالب پی برده و منظور نویسنده را از مطالب ارائه شده درک نماید.
قاعده بر آن است که با خاتمه یک پاراگراف، رفرنس یا رفرنس های مطالب آن پاراگراف بر اساس روش های استاندارد( که در حال حاضر معمولا” روش APA است) در انتهای پاراگراف یا انتهای هر جمله داده شود.(به فایل مربوط به آموزش رفرنس دهی مراجعه شود.)

در زمینه بررسی پیشینه پژوهش و مربوط ساختن یافته ها به اطلاعات دیگر، باید گفت :
پژوهش امری گروهی است . هر مطالعه ضمن آن که مبتنی بر مطالعات قبلی است ، خود نیز مقدمه و پایه ای برای مطالعات بعدی است . هر قدر تعداد ارتباط ها و پیوند های ممکن یک مطالعه با مطالعات قبلی و تئوری های موجود بیشتر باشد ، اهمیت و سهم آن مطالعه در بسط دانش آدمی بیشتر خواهد بود .
این پرسش مطرح است که اندیشه ها و مفاهیم اصلی پژوهش از کجا می آید و چگونه می توان آن ها را برای تدوین فرضیه با یکدیگر ربط داد . این اندیشه ها و مفاهیم تا حدودی از تفکر خود پژوهشگر و در حد قابل توجهی نیز از کارهای قبلی که نوشته ها ، ادبیات ، یا نشریات پژوهشی نامیده می شود ، استخراج می گردد… حتی در مواردی که نیاز به اجرای پژوهش های ابتکاری ، نوین و اصیل باشد ، باید کارهای گذشته مورد بررسی قرار گیرد تا از تکرار آن ها پرهیز شود .
مهم تر آن که ، کارهای قبلی در حقیقت نقطه جهشی است برای کارهایی که هم باید مبتنی بر آن باشد و هم آن را گسترش دهد . از این گذشته ، بررسی دقیق مطالعات عمده در یک زمینه مورد علاقه می تواند از لحاظ کمک به تفسیر یافته های قبلی ، انتخاب بین توضیحات متفاوت ، یا نشان دادن کاربرد های مفید نیز رهنمود های با ارزشی در اختیار پژوهشگر قرار داده ، همپوشی ها ، تنگناها و شکاف های موجود در یک زمینه خاص را روشن سازد .بنابراین یکی از وظایف محقق در فصل دوم پایان نامه ، بررسی پیشینه تحقیق – ارزشیابی ، نقدو بررسی انتقادی و تفسیر و تحلیل موضوعات ، نظریات و تحقیقات به عمل آمده در حوزه های مشابه عنوان پژوهش و مقایسه نظرات و تحقیقات مختلف با همدیگر به منظور افزایش آگاهی های پژوهشگر در جهت انجام تحقیق خاص مورد نظر او و ارائه فرضیاتی سنجیده می باشد .برای این منظور لازم است به بررسی و تجزیه و تحلیل مقالات، پایان نامه ها، کتب و … که در داخل یا خارج از کشور انجام شده است، بپردازید.
لذا ضروری است پژوهشگر در هنگام بررسی پیشینه پژوهش ، پیوسته این امر را وجهه نظر خویش قرار دهد و مطالب و موضوعات مربوطه را به گونه ای تنظیم و تلقین نماید و آن ها را به شکلی مورد مقایسه و تحلیل و تفسیر قرار دهد که به هدف مذکور نائل آید .
به عبارت ساده تر ، محقق باید از خود بپرسد که آیا شکل تنظیم پیشینه پژوهش به گونه ای است که وی بتواند استفادۀ قابل توجهی از آن در انجام پژوهش خود و در ارائه فرضیات و یا سوالات تحقیق به عمل آورد .
در چنین حالتی است که پژوهشگر ملاحظه می کند راجع به بعضی جزئیات علمی نظریات خاصی ارائه نشده و یا در قسمت هایی از آن ها خلأ هایی به چشم می خورد ، و یا آن که در بعضی از تحقیقات از روش های تحقیقی خاصی نظیر توصیفی استفاده شده ، ابزار گرد آوری اطلاعات خاص نظیر پرسشنامه ، جامعه و نمونه آماری بخصوصی انتخاب گردیده است ، و لذا در چنین حالتی نیز محقق می تواند با مقایسه مجموعه تحقیقات مشابه ، نتیجه گیری لازم را به عمل آورد و حتی خواهد توانست در پژوهش خود موارد لازم را ، که چه بسا در پژوهش های قبل نادیده انگاشته شده ، لحاظ نماید و عمدتا ً میزان تمرکز آن ها را بر موضوعات خاص و یا روش های بخصوصی کشف نماید ، در مورد میزان وصول هر تحقیق به اهدافش قضاوت کند و بر این اساس تحقیق خود را تنظیم نماید .
لذا چه خوب است که پژوهشگر بتواند در جدولی نام محقق ، سال تحقیق، عنوان تحقیق ، روش تحقیق ، جامعه ونمونه آماری ، ابزار جمع آوری اطلاعات و نتایج را پشت سر هم ذکر نماید که در کنار توضیحاتی که در این موارد می نویسد ، با یک نگاه به این جدول بتواند نتیجه گیری لازم را به عمل آورد و با سهولت بیشتری خوانندگان را متوجه این نکته سازد که غالب تحقیقات مشابه انجام شده متمرکز برچه مواردی بوده اند .

در قسمت اول عمدتا ً بر بررسی نظریاتی که در زمینه عنوان تحقیق و مولفه ها و ابعاد و جواب تشکیل دهنده آن ، توسط دانشمندان مختلف داخل و خارج کشور ارائه گردیده ، متمرکز می باشد باید بسیار دقت شود که در این بخش از یک سری کلی گویی های بی مورد راجع به عنوان تحقیق ، که می توان از کتب مختلف استخراج نمود ، و مطالب و موضوعات قطعه قطعه ای که بدون نظم و وحدت منطقی در کنار هم وصله گونه قرار داده می شوند احتراز کرد .
در قسمت دوم که می توان عناوینی نظیر بررسی تحقیقات مشابه ، را به آن اختصاص داد ، شرحی از تحقیقاتی را شامل می شود که در قالب پایان نامه ها و طرح های پژوهشی و مواردی ازاین قبیل انجام شده است .
آن چه که در مقام جمع بندی نظریات نویسندگان در مورد فصل دوم پایان نامه می توان اظهار داشت آن است که علی رغم آن که عناوین پیشنهاد شده توسط آنان برای این فصل ظاهرا ً اندکی متفاوت به نظر می آید ، اما عنوان « پیشینۀ تحقیق برای آن مناسب است ، اگر چه عناوین دیگر نظیر « پیشینه کاوی » «ادبیات تحقیق » « سابقه تحقیق » ، « سابقه موضوع تحقیق » و «تاریخچه تحقیق » ، نیز مناسب به نظر می آیند .
البته عناوینی مانند « بررسی کتب و نشریات » پیشنهاد نمی شود ، زیرا فصل دوم فقط به بررسی کتاب ها و نشریات نمی پردازد ، بلکه پایان نامه ها و طرح های پژوهشی منتشر نشده را نیز در بر می گیرد .
از طرف دیگر ، از نظر محتوایی این فصل به بررسی کلیه متون و منابع مربوط به موضوع تحقیق که تا زمان اجرا و انجام تحقیق به رشته تحریر در آمده اند ، می پردازد ؛ اما این بررسی کردن فقط شامل مرور و خلاصه نمودن آنها نمی باشد .
توجه قطعی به این نکته مهم است که دیگران در نظریات و تحقیقات خود چه مواردی را مطرح ساخته و انجام داده اند ، تا آن که از موارد قابل استفاده برای انجام تحقیق مورد نظر پژوهشگر ، الهام گرفته شود و بهره مناسب به عمل آید و از جانب دیگر مشخص شود که دیگران در نظریات و تحقیقات خود چه مواردی را مطرح نساخته و انجام نداده اند ، یا آن که آن تحقیقات از چه محدودیت های خاصی متاثر بوده است ، تا حتی المقدور تلاش شود که در تحقیق جدید آن موارد مطرح گردد و تحقیقاتی در زمینه های جدید انجام شود و محدودیت های قبلی به نوعی رفع شود .
بدیهی است رسیدن به چنین هدفی نیز با فیش برداری و خلاصه نمودن تعدادی منبع امکان پذیر نخواهد بود . شاید مبالغه نباشد اگر گفته شود یکی از اشتباهات دانشجویان همین است که با ذکر خلاصه چند موضوع از چند منبع و پشت سر هم ردیف نمودن آنها وظیفه خود را خاتمه یافته تصور می کنند .
حال آن که لازم است پایان نامه ، یک مجموعۀ واحد ، منسجم و هماهنگ قلمداد گردد که تمام اجزاء و فصول ان مکمل یکدیگر بوده و همه در راستای تحقق اهداف رساله و یا پایان نامه عمل می کنند ، حال باید این سوال را مطرح ساخت که خلاصه کردن و کنار هم قرار دادن چه مطلب به تحقق کدام هدف رساله کمک می کند ؟!
آیا در این صورت این فصل بخشی از پژوهش محسوب می شود . گاهی اوقات مشاهده می شود که در مورد برخی عناوین و موضوعات می توان بدین گونه مطالبی تکه تکه را از کتب متعدد استخراج نمود ، که حجم آن ها شاید بالغ بر چندین کتاب بشود ، ولی ایا به راستی چنین امری فلسفه بررسی پیشینه پژوهش می باشد .
این جاست که به نظر می رسد در تنظیم مطالب فصل دوم پایان نامه ، باتوجه به اهداف خاص آن فصل ، باید بازنگری لازم به عمل آید .

 

10