معنی جمله خبری به انگلیسی

در اینجا می خواهم دربارۀ خصوصیتی از «جملۀ فارسی» حرف بزنم که جمله در هر زبانِ دیگر هم آن خصوصیت را برای خود دارد و اهلِ هر زبان اگر هم نتواند نامی بر این خصوصیت بگذارد، مسلّماً به آسانی می تواند آن را تشخیص بدهد. برای آسان کردنِ بحث دربارۀ این خصوصیت، من آن را«نوای جمله» می نامم. با شنیدنِِ کلمه های یک جمله نیست که شنوندۀ فارسی زبان می فهمد که کسی دارد به زبان فارسی حرف می زند، چون همۀ کلمه های یک جمله می تواند فارسی و قابلِ فهم باشد، امّا در مجموع شنونده آن جمله را فارسی احساس نکند. به عبارت دیگر، ممکن است که جمله، با وجودِ اینکه همۀ کلمه هایش فارسی است، برای شنونده «نوای جملۀ فارسی» نداشته باشد، و درنتیجه وقتی که کسی آن را از رادیو بشنود، نتواند بیدرنگ مفهومِ آن را بگیرد. برای نمونه به ترجمۀ بخشی از یک گزارش نگاه می کنیم. البتـّه بهتر است که آن را با صدای بلند برای خود بخوانیم تا ببینیم که نوای جمله های فارسی را از آن می شنویم یا نه.

«در مطبوعات و در تلویزیون آمریکا نیز هر روز موضوعات و تحلیلهای مختلفی دربارۀ چگونگی استراتژی آینده در عراق وجود دارد * دولت آمریکا در صدد نیست که عراق را در این وضعیت رها کرده و نیروهایش را از آنجا خارج کند، بلکه هدف دولتِ آمریکا این خواهد بود که تلاش کند خود را در چارچوب زمانی منطقی از عراق خارج کند و اجازه ندهد که این کشور در هرج و مرج غرق شود * حملات هولناک دیروز به شهرک صدر فقط بدترین حملات فرقه ای تا کنون نیست، بلکه یادآوراین مسـئله است که عراق هنوز هـم می تواند شاهد خشونتهای بیشتر باشد.»

این پاره از ترجمۀ یک گزارش از سه جملۀ مرکّب و دراز تشکیل شده است. آیا اگر مترجم، به جای اینکه این جمله ها را از روی متن انگلیسی ترجمه کند، آنها را به صورتِ اطّلاعاتی دربارۀ این موضوع از یک همزبانِ خود می شنید و به حافظۀ خود می سپرد و ساعتی بعد می نشست و آنچه را که از این موضوع به یادش مانده بود، روی کاغذ می آورد، نوشته اش چنین صورتی می داشت که الآن دارد؟ به احتمالِ زیاد نه، چون ما موقعی که خودمان داریم مطلبی را می نویسیم، مشروط بر اینکه در نوشتن تجربۀ لازم را داشته باشیم، ذهنمان کلمه های لازم برای بیان فکر در جمله را همزمان با حضورِ آن فکر، بر قلمِ ما جاری می کند، امّا در موقعِ ترجمه است که فکرِ جمله در ذهنِ ما حضور ندارد و به کلمه ها و عبارتهایِ انگلیسی نظر داریم که هر یک نظیرِ فارسیِ خود را در ذهنِ ما حاضر می کند، و در پایان هر جمله است که تازه صورتِ کلّیِ فکرِ آن جمله در ذهنِ ما پیدا می شود. به عبارتِ دیگر در ترجمه، فکر و صورتِ کلامیِ آن در بیان همزمانی ندارد.

به همین علّت است که در بسیاری از ترجمه ها جمله فاقدِ «نوایِ فارسی» است. مترجم باید با خواندن هر جمله، بعد از آنکه صورتِ کلّیِ فکرِ آن جمله را گرفت، فکرِ آن را این بار بدونِ اعتناء به کلامِ انگلیسیِ آن، در ذهن حاضر کند تا این فکر با روح و نوای زبانِ فارسی به کلام در بیاید. به جاست که اوّل متنِ انگلیسیِ سه جملۀ بالا را بخوانیم:

In the press and on television there is a daily litany of pundits all advocating one approach or another * This administration is not looking to cut and run. Its aim will be to try to extricate itself within a reasonable time-frame from Iraq while not allowing the country to slip into even worse chaos * Yesterday’s terrible attacks in Sadr City are not just the worst sectarian onslaught so far. They are a bloody reminder that there could be much worse violence still to come *

وقـتی کـه جـملۀ اوّل را به قصـد ترجـمه کـردن آن می خـوانیم، به litany of pundits که رسیدیم، درنگ می کنیم. معلوم است که در این عبارت کلمۀ litany در معنایی مجازی به کار رفته است و ربطی به نیایش و دُعا ندارد، و باید به مفهومِ «شرح مفصّل»، «بحثِ طولانی»، و چیزی شبیهِ اصطلاحِ «شرحِ کشـّـاف» باشد. این «شرح کشّاف» را هر روز در مطبوعات و تلویزیون از زبانِ چه کسانی می شنویم؟ از زبانِ pundit ها. این کلمه هم به معنای اصلی و مذهبی اش، هندوی فرزانه، حکیم هندو، فقیهِ برهمایی، به کار نرفته است، و در یک گزارشِ سیاسی معنایِ «صاحبنظر» و مانند آن را دارد.

خوب، شرحِ کشّافِ این صاحبنظران هر روز در مطبوعات و تلویزیون دربارۀ چه چیز است؟ آنها one approach or another را advocate می کنند. خوب، اینجا باید از موضوعِ گزارش که وضعِ «عراق» است، خبر داشته باشیم، و این اشاره در بخشِ اوّلِ گزارش آمده است. بله، این «صاحبنظران هر روز در مطبوعات و تلویزیون دربارۀ راههای مختلفِ برخورد با مسئلۀ عراق بحثهای مفصّل می کنند. » چرا «شرحِ کشّاف» نمی گوییم، ومی گوییم «بحثهای مفصّل»؟ برای اینکه اصطلاحِ «شرح کشّاف» در زبانِ روزمرّه و مشترک در جامعۀ فارسی زبان متداول نیست، و بیشتر بعضی از تحصیلکرده های کتابخوان آن را به کار می برند، و ضمناً این اصطلاح رگه ای از طنز دارد که تا اندازه ای نشانۀ بی اعتقادی به بحثهای مفصّلِ «صاحبنظران» یا «خبرگانِ عالمِ سیاست» است، و بهتر است که در ترجمۀ ما این رگۀ طنز پیدا نشود. حالا باز به ترجمه ای که قبلاً از این جمله دیده بودیم، نگاه می کنیم: «در مطبوعات و در تلویزیون آمریکا نیز هر روز موضوعات و تحلیلهای مختلفی دربارۀ چگونگی استراتژی آینده در عراق وجود دارد.» این دو ترجمه را با هم مقایسه می کنیم و از خود می پرسیم که کدامیک از آنها بیشتر نوای فارسی دارد؟

جمله ای که نوای فارسی داشته باشد، بیدرنگ مفهوم خود را در ذهنِ شنونده می نشاند، چون اجزای آن در الگوهایی قرار گرفته است که شنونده آن را در زبانِ طبیعیِ گفت و گو بسیار شنیده است، چنانکه این الگوها برای او به صورتِ پاره هایی از یک آهنگِ آشنا در آمده است.

حالا جملۀ دوّمِ گزارش انگلیسی را به قصدِ ترجمه می خوانیم. دولتِ آمریکا در فکرِ to cut and run نیست. این عبارت یک اصطلاحِ محاوره ای است که در فارسی می شود «پا به فرار بگذارد». البتـّّه نمی گوید از کجا، ولی از متنِ گزارش می فهمیم که منظور «از عراق» است. هدفِ دولت آمریکا این خواهد بود که خودش را extricate کند، یعنی خودش را بیرون بکشد، که منظور از «خودش» باید «نیروهایش» باشد. به چه ترتیب نیروهایش را از عراق بیرون بکشد؟ within a reasonable time-frame : بر طبق یک برنامۀ زمانی معقول، منطقی، خردمندانه، عاقلانه، مناسب. کدامیک از این صفتها برایِ یک «برنامۀ زمانی» متداول تر به نظر می آید؟ صفت «مناسب»، یعنی مناسبِ شرایط و موقعیت. و عبارت not allowing ، یعنی «نگذارد» ، نگذارد که چه بشود؟ که این کشور، یعنی عراق to slip into even worse chaos دچارِ هرج و مرج شدیدتری بشود. پس «دولت آمریکا در فکرِ دررفتن از عراق نیست. هدفش این است که نیروهایش را بر طبقِ یک برنامۀ زمانیِ مناسب از عراق بیرون بکشد، و به این ترتیب نگذارد که این کشور دچارِ هرج و مرجِ شدیدتری بشود.»

حالابه ترجمه ای که قبلاً ازاین جمله دیده بودیم، نگاه می کنیم: «دولت آمریکا در صدد نیست که عراق را در این وضعیت رها کرده و نیروهایش را از آنجا خارج کند، بلکه هدف دولت آمریکا این خواهد بود که تلاش کند خود را در چارچوب زمانی منطقی از عراق خارج کند و اجازه ندهد که این کشور در هرج و مرج غرق شود.»

پیش از آنکه این دو ترجمه را از لحاظِ «نوایِ فارسی» با هم مقایسه کنیم، به یک نکتۀ مهمّ توجّه می کنیم. بسیاری از مترجمان همین که در جمله ای به فعل «try» برخوردند، فعلهای «سعی کردن»، «کوشیدن» یا «تلاش کردن» به ذهنشان می آید، در حالی که این فعل انگلیسی، از «امتحان کردن»، «سعی کردن»، «محاکمه کردن»، «کسی را به ستوه آوردن» که بگذریم، در بسیاری موارد شبیه فعل «خواستن» در فارسی است. مثلاٌ می گویند:

When I try to watch news on TV…وقتی که می خواهم اخبار را در تلویزیون ببینم. When I try to print an essay… وقتی که می خواهم مقاله ای را چاپ بکنم When I try to open the window…وقتی که می خواهم پنجره را باز کنم When I try to send a message…وقتی که می خواهم پیامی بفرستم When I try to start my engine…وقتی که می خواهم موتور اتومبیلم را روشن کنم .

چنانکه می بینیم، در هیچیک از این موردها سعی کردن، کوشیدن، یا تلاش کردن در کار نیست و همان مفهومی است که در فارسی با «خواستن» بیان می شود. در بعضی موردها هم در ترجمه می توانیم آن را ندیده بگیریم و فعلِ اصلی را که بعد از آن آمده است، ترجمه کنیم، و نمونه اش در همان جملۀ دوّم نمونۀ بالا این است: Its aim will be to try to extricate itself within a reasonable time-frame from Iraq که به این صورت ترجمه شد: «(دولت آمریکا) هدفش این است که نیروهایش را بر طبقِ یک برنامۀ زمانیِ مناسب از عراق بیرون بکشد.»

در این ترجمه ضرورتی ندارد که فعل «try » به «تلاش می کند» ترجمه شود، چون وقتی که آمریکا این «هدف» را داشته باشد، اشاره به «تلاش» در فارسی این مفهوم را دارد که آمریکا چنین هدفی دارد، امّا در رسیدنِ به این هدف اطمینانِ کافی ندارد، حال آنکه در زبانِ انگلیسی کاربرد فعل «try» پیش از فعل «extricate» چنین مفهومی را به ذهنِ شنونده نمی آورد. به هر حال باید به جا و معنای این فعل در جملۀ انگلیسی توجّه کرد و دید که معنای «خواستن»، «سعی کردن»، «محاکمه کردن» یا «امتحان کردن» دارد، یا جزئی است از فعلی که بعد از آن می آید و در فارسی می توان آن را ندیده گرفت.

و حالا جملۀ سوّم را به قصد ترجمه می خوانیم. «حملاتِ دیروز در شهر صدر» terrible ، یعنی وحشتناک بوده است، و این حملات «تا به حال» یا «تا این تاریخ» نه فقط the worst sectarian onslaught ، یعنی «شدید ترین حملات» بوده است، بلکه این حملات are bloody reminder ، یعنی «یاد آورِ خونباری» است، that there could be much worse violence still to come « کـه هــنـوز عـمـلیـات خشونت آمیز شدید تری می تواند پیش بیاید» . پس «حملاتِ وحشتناکِ دیروز در شهر صدر شدیدترین حملات فرقه ای است که تا به حال صورت گرفته است، امّا این حملاتِ خونبار یادآورِ این واقعیت است که شاید در آینده عملیاتِ خشونت آمیزِ وحشتناکتری صورت بگیرد.»

و حالا به ترجمه ای که قبلاً از این جمله دیده بودیم، نگاه می کنیم: «حملات هولناک دیروز به شهرکِ صدر فقط بدترین حملاتِ فرقه ای تا کنون نیست، بلکه یادآورِ این مسئله است که عراق هنوز می تواند شاهد خشونتهای بیشتر باشد.»

در قسمت اوّل این جمله، عبارتِ «فقط بد ترین حملاتِ فرقه ای تا کنون نیست» نوای فارسی ندارد. مفهوم این عبارت این است که این حملات «تا کنون بدترین حملات فرقه ای بوده است» و علاوه بر این یادآورِ چیزِ دیگری است و آن اینکه « عراق می تواند شاهدِ خشونتهای شدیدتری باشد». «خشونتهای بیشتر» با «خشونتهای شدیدتر» فرق می کند.

سه جملۀ بالا را به قصد ترجمه خواندیم و عبارت به عبارت مفهوم آنها را گرفتیم، و بعد از گرفتن و در ذهن داشتن مفهوم هرجمله، و نگاه نکردن به صورتِ انگلیسی عبارتها، هر جمله را به فارسی نوشتیم. به این ترتیب است که می توانیم تا اندازه ای اطمینان پیدا کنیم که خود را در ترجمه از «نوای انگلیسی» دور نگاه داشته ایم و حتی الامکان هر جمله را با «نوای فارسی» نوشته ایم. پس به این نتیجه می رسیم که اگر پیش از آنکه جملۀ انگلیسی را به تمامی بخوانیم و مفهومِ کلّی آن را بگیریم، جملۀ انگلیسی را عبارت به عبارت ترجمه کنیم، ترتیب عبارتها در کلام انگلیسی که «نوای فارسی» ندارد، در ترجمۀ ما تأثیر می گذارد و «غیرفارسی بودن»ِ نوای کلام، گرفتن فوریِ مفهوم جمله را برای شنوندۀ فارسی زبان دشوار و دو مرحله ای می کند.

دو مرحله ای شدنِ دریافتِ جمله ای که نوای فارسی نداشته باشد، به این معنی است که شنوندۀ فارسی زبان «جمله به جمله» می شنود، نه «کلمه به کلمه» یا «عبارت به عبارت»، و اگر کلمه ها و عبارتها ترتیـب و نوای آشـنا نداشته باشد، مثل این است که ذهنش در حرکت برای گرفتنِ مفهومها با دست اندازهایی مواجه شود. در هر دست اندازی ذهن ناگزیر درنگ می کند و همین درنگ موجب می شود که مفهوم کلّیِ یک جمله را نگیرد و به دنبالۀ گزارش گوش بدهد. بدیهی است که چنین ترجمه ای، ترجمۀ رادیویی نیست و با گوش کردن به این گونه ترجمه ها بخشی از گزارشها درواقع ناشنیده می ماند. به عبارتِ دیگر، شنونده در برخورد با جمله ای که «نوای فارسی» ندارد، درنگ می کند تا در ذهنش به جزءهای این جمله ترتیب و نوای فارسی بدهد، و در مرحلۀ دوّم مفهوم را از جمله ای که خود در ذهن به آن ترتیب و نوای فارسی داده است، می گیرد.

با این دو مرحله ای شدنِ دریافتِ ترجمۀ ناساز است که شنونده نمی تواند در سرعتِ دریافتِ جمله ها خود را به خوانندۀ گزارش دررادیو برساند. اگر چنین ترجمه ای در یک روزنامه چاپ بشود، خواننده فرصت درنگ روی هر جمله را دارد، و با اینکه خواندن را برای او کُند می کند، به هر حال چیزی از گزارش را از دست نمی دهد.

دقـّت در ترجمۀ کلمه ها

یکی از مهمّترین اصلها در ترجمه این است که راه استفادۀ درست از لغتنامه را بدانیم. بیشتر مترجمان برای یافتن معنای کلمه به لغتنامه های دو زبانه، مثلاً به «فرهنگ انگلیسی به فارسی» مراجعه می کنند. فرض کنیم که مترجمی می خواهد این جملۀ انگلیسی را به فارسی ترجمه کند:

The plan includes a commitment from member states to cut the demand for drugs… by the year 2008.

این مترجم برای کلمۀ «demand» معنیهای درخواست، تقاضا، نیاز، ضرورت، و شاید معنیهای مطالبه، فشار، و بار را در ذهن داشته باشد، و اگر هم به لغتنامۀ دو زبانه مراجعه بکند، همین معنیها را خواهد دید، که در این صورت یکی از آنها را انتخاب خواهد کرد. مترجم فرضی ما جمله را این طور ترجمه کرده است: «این برنامه شامل تعهّد کشورهای عضو به کاهش تقاضا برای مواد مخدّر… تا سال 2008 میلادی می شود.»

درست است که یکی از پُرکاربردترین معنیهای «demand» در زبان فارسی «تقاضا» ست، امّا در این مورد کاربرد آن، و همچنین کاربرد دیگر کلمه هایی که در لغتنامۀ دو زبانه آمده است، مناسب به نظر نمی آید. اینجاست که مترجم باید با در ذهن داشتن مفهوم کلمۀ «demand» آن را در حیطۀ مفهومی جمله ترجمه کند. به عبارت دیگر برداشتن یکی از معنیهای کلمه از لغتنامۀ دو زبانه و گذاشتن آن در جمله همیشه نمی تواند کارآمد باشد. در فهم عمومی جامعۀ مترجم فارسی زبان، کشورهای متعهّد به یک پیمان بین المللی فقط از راه «مبارزه» با «مصرف» مواد مخدّر از راههای مختلف، می توانند از میزان «تقاضا» ی این مواد در بازار «عرضه» بکاهند. مترجم باید در ترجمه از این فهم عمومی هم بهره بگیرد تا بتواند «کلمه را در جمله ترجمه کند»، نه اینکه «یکی از معنیهای کلمه را در جمله بگذارد». به این ترتیب مترجم فرضی ما می توانست جمله را این طور ترجمه کند: «این برنامه شامل تعهّد کشورهای عضو به مبارزه برای پایین آوردن مصرف موادّ مخدّر… تا سال 2008 میلادی می شود».

می بینیم که کلمۀ «مصرف» در محلّ یکی از معنیهای کلمۀ انگلیسی «demand» در لغتنامۀ دو زبانه نیامده است، امّا آوردنِ آن در جمله بر آوردنِ کلمۀ «تقاضا» ترجیح دارد. ضمناً در جملۀ انگلیسی به «مبارزه» اشاره ای نشده است، امّا در ذهن مردم اشاره به «مبارزه» موضوع را به «فهم عمومی» نزدیکتر و دریافت آن را آسان تر می کند. بنابر این اسـتفاده از لغتـنامه می تواند به مـترجم برای ورود به حیطۀ معنایی کلمه کمک کند، امّا نمی تواند برای او راهنمایی مطمئنّ در انتخاب کلمۀ مناسب باشد. ضمناً اگر مترجم فرضی ما پس از مراجعه به لغتنامۀ دو زبانه و قانع نشدن به معنیهای فارسی آن در برابر کلمۀ «demand»، به یک لغتنامۀ انگلیسی به انگلیسی مراجعه می کرد، در حیطۀ معنایی این کلمه گشت مفیدتری می داشت، چون به جای ملاحظۀ کلمه های مجرّد، تعریف و توضیح کلمۀ «demand» را می دید و این تعریف و توضیح به احتمال زیاد او را به کلمۀ «مصرف» می رساند. یکی از دو تعریفی که مثلاً در لغتنامۀ کوچک Collins می دید، این است:

(for) the desire of people for particular goods or services. بدیهی است که «میل مردم به کالاها و خدمات معیّن» معنایی جز «مصرف» آن کالاها و «استفاده» از آن خدمات ندارد. از این گذشته، اگر مترجم فرضی ما به «Thesaurus» یا «فرهنگ مترادفات» نگاه می کرد، می دید که یکی از مترادفهای «demand» کلمۀ «use» به معنی «مصرف»، «کاربرد»، «استعمال» و «استفاده» است.

اصل مهمّ در ترجمۀ یک کلمه همان است که آن را جدا از مفهوم کلّی جمله در نظر نگیریم و کلمه ای از کلمه های داده شده در لغتنامۀ دو زبانه را در جمله جانشین آن نکنیم، بلکه به مفهوم آن کلمه در حیطۀ معنایی جمله توجّه کنیم و کلمه ای را در فارسی انتخاب کنیم که مفهوم کلّی جمله را برای شنونده یا خوانندۀ فارسی زبان قابل فهم، روشن و طبیعی نشان بدهد. هر جمله ای را که مترجم به فارسی برگرداند، باید حدّ اقلّ یک بار آن را بخواند تا مطمئنّ شود که هیچ کلمه ای از آن بدون دقت در هماهنگی با مجموعۀ کلمه های آن جمله در ترکیب کلام نشانده نشده باشد. این گفتار را با چند نمونۀ دیگر که در آنها برای انتخاب کلمۀ مناسب در ترجمه دقت به کار نرفته است، به پایان می برم:

– …the alliance which opposes them (Taleban)… – یک نماینده از اتحادیۀ مخالفان حکومت طالبان…

کلمۀ «اتحادیه» (union) معنای خاصّ و معیّنی دارد که برای این مورد، یعنی alliance مناسب نیست. در این مورد باید از کلمۀ «ائتلاف» استفاده کرد.

– … The plan to introduce the measure… – طرح معرّفی چنین قانونی…

کلمۀ introduce همیشه به «معرّفی کردن» ترجمه نمی شود. به معنی «ارائه کردن»، «برقرار کردن»، «به اجرا گذاشتن» و مانند اینها هم به کار می رود. مثلاً در عبارت بالا measure (به معنی اقدام) که اشارۀ ضمنی به وضع یک قانون جدید دارد، با کلمۀ introduce «معرّفی» نمی شود، بلکه «برقرار می شود» یا «به اجرا گذاشته می شود».

– …are far from enthusiastic about the idea… – … چندان در مورد این طرح خوشبین نیستند…

در این عبارت موضوع خوشبینی یا بدبینی مطرح نیست. باید مثلاً گفته می شد: «چندان علاقه ای (توجّهی، اعتنائی) به این موضوع (فکر، نظر، پیشنهاد…) نشان نمی دهند».

– … there has been no sign of movement in the talks… – … امّا هیچ نشانی از تحرّک در گفت و گوها دیده نشده است… در این مورد «تحرّک» از لغتنامۀ دو زبانه درآمده و در جمله نشسته است، بی آنکه توجّهی به تطابق فکر و کلام در حیطۀ بیانی زبان فارسی شده باشد. باید به جای «تحرّک» کلمۀ «پیشرفت» انتخاب می شد، چون «گفت وگو» یا «مذاکرات» برای ذهن فارسی زبان وقتی رضایتبخش است که در آن «پیشرفت» احساس شود.

بسیاری موردهای دیگری هست که در آنها کاربرد «تحرّک» در برابر movement می تواند رسا و طبیعی باشد، امّا اگر مترجم فرضی ما فقط به لغتنامۀ دو زبانه اتـّکاء داشته باشد، به احتمال زیاد «پیشرفت» را در آن نخواهد یافت. در چند لغتنامۀ دو زبانه نگاه کردم و در آنها «پیشرفت» را نیافتم. معنیهایی را که در یکی از آنها آمده است، اینهاست: «حرکت، جنبش، تحرّک، جنب و جوش، فعّالیت، اقدام، عمل، جابه جایی، نقل و انتقال، تغییر، نهضت، جنبش، گرایش، تمایل، [موسیقی] بند، قطعه، موومان، [روده] دفع، تخلیه، [ماشین یا ساعت] قسمت متحرّک».

و باز اگر مترجم فرضی ما برای درک حیطۀ معنایی کلمۀ movement به «فـرهنگ مترادفات» مـراجعه می کرد، می دید که یکی از آنهاprogress (progression) به معنی «پیشرفت» است.

تأثیر پذیری ناساز از زبان بیگانه

از همۀ مترجمان رسانه های گروهی انتظار می رود که علاوه بر آشنایی با زبان بیگانه در حدّ فهمیدن و خواندن و نوشتن، از دانش و درک لازم برای کار ترجمه هم برخوردار باشند، امّا بعضی از آنها به کسب این درک و دانش نیاز دارند، چون هنوز از این واقعیت بیخبرند که وقتی که زبانی بیگانه به زبان خودی ترجمه می شود، زبان خودی باید نظام طبیعی خود را به تمامی حفظ کند، نه اینکه به واسطۀ ترجمه پاره ای از خصوصیات زبان بیگانه را به خود بپذیرد، یعنی مترجم به علّت ضعف خود در دانش ترجمه، از زبان بیگانه تأثیرهایی ناساز وارد زبان خودی کند. برای روشن تر شدن موضوع این گفتار چند نمونه می آورم. مترجمی در ترجمۀ یک خبر نوشته است:

«گزارشها می گویند قسمتی از شهر بوکاوا به دست تروریستها افتاده است».

برای یک انگلیسی زبان طبیعی است که از کسی بشنود یا در جایی بخواند: «the reports say» که ترجمۀ لفظ به لفظ آن می شود: «گزارشها می گویند». برای فارسی زبان این «گزارشها» نیست که حرف می زند. در گزارشهاست که انسانها، یعنی گزارش دهندگان، حرف می زنند. امّا معمولاً در اشاره به «گزارش» کاری به گزارش دهندگان نداریم و مثلاً می گوییم : «در گزارشها آمده است»، «گزارشها حاکی از آن است که»، «گزارش شده است که» ومانند اینها.

مترجمی دیگر که در دانش ترجمه ضعف همان مترجم اوّل را دارد، عبارت «an international conference in Geneva will try…» را این طور ترجمه کرده است: «یک کنفرانس بین المللی در ژنو سعی خواهد کرد…». برای فارسی زبان این کنفرانس نیست که سعی خواهد کرد، بلکه انسانهای شرکت کننده در کنفرانس هستند که سعی خواهند کرد. در فارسی کنفرانس شخصیت عینی ندارد تا بتواند فاعل جمله واقع شود، امّا برای انگلیسی زبان طبیعی است که از کلمۀ «conference» مجموع شرکت کنندگان در کنفرانس را به ذهن بیاورد.

همین مترجمان در موقعی که مشغول کار ترجمه نیستند و با کسی یا کسانی در گفت و گویند، کمتر گرفتار چنین ناهنجاریهای کلامی می شوند، چون ذهن آنها و اندیشۀ آنها در حکم زبان خودی آنهاست. مترجمان وقتی در دانش ترجمه توانا می شوند که این تفاوتهای بیانی در دو زبان را بشناسند و به آسانی تشخیص بدهند. این تشخیص و شناخت در سیر تجربه پیدا می شود و همواره در پیش ذهن حاضر می ماند و مانع از این می شود که مترجم اسیر نظام بیانی زبان بیگانه بشود. تفاوتهای بیانی زبان فارسی با زبانهای دیگر، از آن جمله زبان انگلیسی متعدّد است. توجّه به چند نمونۀ دیگر برای به ذهن سپردن اصل پرهیز از تأثیر پذیری ناساز در ترجمه کافی است.

-Police in Burma have dispersed a demonstration by students… – در برمه پلیس تظاهرات دانشجویان را متفرّق کرده ست. در فارسی «تظاهرات» متفرّق نمی شود، «دانشجویان» را که به تظاهرات پرداخته اند، متفرّق می کنند. – continued presence of Russian military bases in the country -حضور مداوم پایگاههای نظامی روسیه در این کشور…

در زبان انگلیسی کلمۀ presence را هم برای «شخص» به کارمی برند، هم برای «غیرشخص»، امّا در زبان فارسی کلمۀ «حضور» برای «غیرشخص» به کار نمی رود. در مورد بالا می توانیم بگوییم «ادامۀ برقراری پایگاههای نظامی روسیه»، «وجود پایگاههای نظامی روسیه» و مانند اینها.

– the Indonasian armed forces commander, General Wiranto… – فرمانده نیروهای مسلّح اندونزی، ژنرال ویرانتو…

در فارسی اسم شخص را اوّل می آوریم و بعد سمت یا مقام او را ذکر می کنیم: «ژنرال ویرانتو، فرمانده نیروهای مسلّح اندونزی». مثلاً نمی گوییم: «رئیس جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین».

– Iran comes in for praise for the rapid way in which it has reduced mortality rates for children under five by 81 percent since 1970 – دستاوردهای ایران قابل تحسین بوده [است] زیرا [که] این کشور نرخ مرگ و میر را برای کودکان کمتر از پنج سال از سال 1970 به بعد 81 درصد کاهش داده [است].

کلمۀ rate برای انگلیسی زبان معنیهای متفاوت دارد. تفاوت این معنیها در حدّی نیست که آنها را با هم بیگانه کند، امّا متن است که به انگلیسی زبان نشان می دهد که در یک مورد معیّن این کلمه به چه معنایی به کار رفته است. چند تا از معنیهای این کلمه برای انگلیسی زبان اینهاست:

1- ارزش، قیمت، سرعت، و غیره که با توجّه به رابطۀ آن با یک مقدار معیّن دیگر سنجیده می شود: سفر با سرعت (rate) 100 کیلو متر در ساعت. میزان زاد و ولد (birth rate) عبارت است از شمار تولّدها در قیاس با شمار مردم. 2- نرخ (rate) تثبیت شده بر اساس واحد : نرخ تلفن در شب ارزان تر از نرخ روز است. 3- سطح (rate) دستمزد: سطح دستمزد کار گران از ساعتی پنج پوند به شش پوند افزایش یافته است. 4- عوارض (rates) شهرداری: عوارض شهرداری در پنج سال اخیر دو برابر شده است. درجۀ (rate) کیفیت یا ارزش کارآیی: او یک بازیگر درجۀ اوّل (first-rate) است. تیم آنها یک تیم درجۀ سوّم است و به آسانی می شود آنها را شکست داد.

وقتی که چنین کلمه ای با معنیهای سرعت، میزان، نرخ، عوارض، و درجه، به یک زبان دیگر ترجمه می شود، مترجم باید توجّه داشته باشد که در زبان او برای این معنیها چه کلمه هایی وجود دارد و به کار می رود، نه اینکه یکی از معنیهای آن را که در این مورد «نرخ» است، بردارد و در همۀ موارد به کار ببرد. همین واقعیت برای مترجم انگلیسی زبانی که می خواهد نوشته ای را به فارسی ترجمه کند، پیش می آید. مثلاً کلمۀ «رنگ» در فارسی علاوه بر معنی اصلی، به مفهوم حیله و فریب و نیرنگ، جنبه و حالت و لحن، رونق و رواج، نشان و اثر و مانند اینها به کار می رود، و مترجم انگلیسی هم برای هر یک از این معنیها ناگزیر است که کلمۀ مناسب و متداول در زبان خود را به کار ببرد تا از فارسی تأثیری ناساز وارد زبان انگلیسی نکرده باشد. در فارسی می گوییم:

فلانی اهل رنگ و نیرنگ است، یا فلانی مرا رنگ کرد. بدیهی است که مثلاً مترجم انگلیسی نمی گوید:

«He coloured me! »

مدّتی است که در رسانه های گروهی «نرخ» را تحت تأثیر ترجمه از انگلیسی برای معنیهایی به کار می برند که در فارسی نارواست. ناروایی چنین کاربردی می تواند برای مترجمان در بسیاری موردهای دیگر که کار ترجمه موجب وارد کردن تأثیرهای ناساز به زبان فارسی می شود، آگاه کننده باشد. کلمۀ «نرخ» در زبان فارسی همیشه برای قیمت واحد کالاها به کار می رفته است، مثل نرخ شکر، نرخ هندوانه، نرخ گوشت، و غیره. حالا اگر مترجمی «میزان مرگ و میر» را در جملۀ بالا به «نرخ مرگ و میر» ترجمه کند، مثل این است که گفته باشد که حالا در ایران کودکان کمتر از پنج سال نسبت به گذشته با قیمت ارزان تری می میرند!

یک نمونۀ دیگر از بسیار نمونه های تأثیر ناساز ترجمه در زبان فارسی، کلمۀ «جدّی» است که مترجمان بدون توجّه به حیطۀ معنایی «serious» در زبان انگلیسی و حیطۀ لفظی آن در زبان فارسی، در موردهای نامناسب آن را به کاربرده اند و کلمۀ «جدّی» را در فارسی از جدّیت انداخته اند. مثلاً مترجمی می نویسد: « یک سخنگوی آقای رحمانوف وضعیت را بسیار جدّی (extremely serious) توصیف کرد.» معنیهای متداول کلمۀ «جدّی» در زبان زندۀ فارسی کوشا، واقعی، متین در برابر «شوخ» و «شوخی» بوده است. در جملۀ بالا «وضعیت جدّی» چه معنایی می تواند داشته باشد؟ به چند نمونۀ دیگر از دو سایت فارسی نگاه می کنیم:

– کاهش جدّی حملات تروریستی در بغداد… – آنها به گفتۀ مسئولان بیمارستان در وضعی جدی ولی ثابت قرار دارند… – این کارها … به خود دانشجو خسارت جدّی وارد می کند. – جان زندانی در خطر جدّی است. – در مقابل مبارزه با آنفلوآنزای مرغی موانع جدّی وجود دارد. – طبیعی است که این نگرانیها جدّی هستند [است] و واقعیت دارند [دارد[. – هیچگونه تقلّب جدی در انتخابات وجود نداشت. – اشخاصی که جنایت جدّی مرتکب می شوند… – وقتی مردم پول جدّی را به هنر اختصاص نمی دهند… – خواستار تحقیقات جدّی برای کشف حقایق… – این تشکّلهای صنفی مدنی سهمی جدّی در انتخاب و معرفی آثار و نویسندگان رمانها… داشتند. – نشریات حوزۀ کتاب هم رونقی جدّی گرفت…

اگر به جست و جو برای نمونه هایی از کاربرد امروزی کلمۀ «جدّی» در زبان فارسی ادامه بدهیم، شاید به این واقعیت برسیم که اوّلا این کلمه در موردهای نامناسب زیاد به کار می رود، و ثانیاً در بسیاری از این موردها از راه ترجمۀ نادرست وارد زبان فارسی شده است.

گاهی پیش می آید که یک کلمۀ خارجی با یکی از معنیهای خود در آن زبان، وارد زبان فارسی می شود و تداول پیدا می کند، مثل کلمۀ «شانس» (chance) که از زبان فرانسوی گرفته شده است و مترادف با بخت، اقبال، خوشبیاری، پیشامد خوب و مانند اینها به کار می رود. حالا مترجمانی هستند که همین کلمه را با تلفـّظ فرانسوی آن جانشین کلمۀ «چنس» (chance) انگلیسی کرده اند و هرجا که در یک متن انگلیسی به این کلمه با معنیهای متفاوت آن برخوردند، آن را به «شانس» ترجمه می کنند و این کاربرد هم مثل کاربرد «جدّی» در برابر serious دارد تداول پیدا می کند: به چند نمونه نگاه می کنیم:

– اشخاصی که به فرمهای شدید این بیماری مبتلا هستند، شانس مرگ بیشتری دارند (احتمال مردن). – افرادی که در ساعات بیشتری از روز در تماس با نور خورشید قرار دارند، شانس بیشتری جهت (برای) ابتلا به این نوع سرطان خواهند داشت (احتمال ابتلا). – شانس شکست ما در اجرای آن بیشتر می شود (احتمال شکست). – شانس شکست عربستان در خانه اش (!) بیشتر خواهد شد. – هرچه پروژه های (طرحهای) بیشتری مورد ساخت قرار گیرند، شانس شکست پروژه ها بیشتر است. – شانس باختش بیشتر از بردش است.

معمولاً مترجمانی بیشتر موجب وارد شدن این جور تأثیرهای ناساز به زبان فارسی و بیمار کردن آن می شوند که زبان خارجی را در مقام یک زبان معتبر در حدّ استفاده یاد گرفته اند، امّا ربان خودشان را که فارسی است، مهمّ و معتبر ندانسته اند و آن را یاد نگرفته اند. در مقابل این جور مترجمان، کسانی هستند که بیش از حدّ به علم خود در زبان فارسی اطمینان دارند و در برابر کلمه های بیگانه به ساختن ترکیبهای جدید فارسی می پردازند و به سهم خود زبان فارسی را رنجور می کنند.

ترکیب سازی جدید و پذیرش زبان

از گذشتۀ دور تا به امروز شاعران و نویسندگان آگاه و معتبر، با شناخت لازم از زبان فارسی، در موردهایی که بیان اندیشه یا احساس نیاز به کلمه ای جدید را پیش می آورده است، به ترکیب سازی می پرداخته اند. در ساختن ترکیبهای تازه همیشه باید به چند موضوع اساسی و مهمّ توجّه داشت:

1- شناخت ریشه های حال و گذشتۀ فعلی که در ترکیب از آن استفاده می شود. 2- شناخت پسوندها و پیشوندهای فارسی و معنی دقیق آنها در ترکیب. 3- آگاهی از کاربردهای موجود و متداول هریک از جزء های ترکیب در زبان فارسی، به منظور ساختن ترکیب جدید در حیطۀ کاربردها و معنیهای ترکیبهای موجود و متداولی که جزئی از ترکیب جدید در آن به کار می رود.

برای هر یک از این موضوعها نمونه هایی می آورم و توضیحهایی می دهم. مثلاً ریشۀ حال از فعل «یافتن» کلمۀ «یاب» است و ریشۀ گذشتۀ آن کلمۀ «یافت»، یا ریشۀ حال از فعل «رسیدن» کلمۀ «رس» و ریشۀ گذشتۀ آن کلمۀ «رسید». از ترکیبهایی که در آنها از ریشه های این دو فعل استفاده شده است، نمونه هایی می آورم:

– دسـت (اسم) + یاب (ریـشۀ حال) + ی ( پـسوند اسـم ساز) = دستیابی (اسم مرکّب). – راه (اسم) + یاب (ریشۀ حال) + ی (پسوند اسم ساز) = راهیابی (اسم مرکّب). – نا (پیشوند منفی ساز) + یاب (ریشۀ حال) = نایاب (صفت مرکّب). – نا (پیشوند منفی ساز) + یافت (ریشۀ گذشته) + ـه (با صدای e ، پسوند اسم مفعول یا صفت مفعولی) = نایافته (صفت مرکّب). – دسـت (اسم) + رس (ریشـۀ حـال) + ی (پسوند اسـم سـاز) = دسترسی (اسم مرکّب). – حساب (اسم) + رس (ریشۀ حال) = حسابرس (اسم مرکّب) + ی (پسوند اسم ساز) = حسابرسی (اسم مرکّب). – سر (اسم) + رسید (ریشۀ گذشته) = سر رسید (اسم، به معنی موعد پرداخت، اسم مرکّب) + نامه (اسم) = سر رسید نامه (به معنی دفتر یادداشت تقویم دار، اسم مرکّب).

کسی که در این باب آگاهی درستی نداشته باشد، مثلاً ترکیب «گزینه» (گزین، ریشۀ حال از فعل گزیدن + ـه پسوند اسم ساز) را به تصوّر خود برای معنی «انتخاب»، «راه» یا «چاره» به کار می برد، حال آنکه معنی «انتخاب شده» و «گزیده» دارد. یا کسی که از «حمل و نقل» خوشش نمی آید و می خواهد برای آن یک ترکیب جدید فارسی بسازد، پیش از آنکه در «کارخانۀ کلمه سازی» ترکیب «ترابری» را بسازد، باید دو لفظ «ترا» و «بری» را در حیطۀ معنایی زبان فارسی بگرداند و ببیند که چه ترکیبهایی از فعل «بردن» در زبان موجود و متداول است. در فارسی مسافر بردن(مسافر بری)، بار بردن، (باربر، باربری)، رنج بردن (رنجبر)، قاچاق بردن (قاچاق بر، قاچاق بری)، راه بردن (راهبر، رهبر، راهبری، رهبری)، و مانند اینها را داریم که همه ترکیبی است از «اسم» به اضافۀ «بر»، ریشۀ حال فعل، به اضافۀ پسوند اسم ساز «ی». «ترا بری» را ظاهراً از روی الگوی «transport» انگلیسی (یا به احتمال کم فرانسوی) ساخته اند که از زبان لاتین گرفته شده است به معنای بردن از جایی به جای دیگر، و در ریشـه شـناسـی (etymology) می شـود پیشـوند -trans به معـنی across (از این سو به آن سو، آن طرفِ ، به آن طرف، به طرف دیگر، در عرض، سرتاسر) وchange (برگرداندن)، به علاوۀ فعل portare (بردن، حمل کردن). پیشوند trans- در زبان انگلیسی امروز زنده است و آن را در بسیاری ترکیبها به کار می رود.

اوّلاً در فارسی امروز پیشوند «ترا» نداریم و اگر هم تصوّر کنند که در فارسی باستان وجود داشته است، برای زبان فارسی امروز مرده است. ثانیاً در ترکیب با «بری» با ترکیبهای موجود و متداول و سالم مسافر بر، مسافر بری، باربر، بار بری و مانند اینها هماهنگی ساختاری و کاربردی ندارد. ثالثاً استفاده از آن به موقعیت «اسمی»، یعنی «ترابری»، آن هم در زبان اداری و رسمی، محدود مانده است، و «ترا بردن» و «ترا بر» به کلّی بیمعنی است. اگر «ترابری» در بیرون از حیطۀ «وزارت راه و ترابری» توانسته بود کاربرد پیدا کند، «وزیر راه و ترابری» نمی گفت: «هیچ محدودیتی برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در حمل و نقل هوایی، جاده ای، ریلی و دریایی وجود ندارد». اگر نمی توانیم ترکیب جدیدی بسازیم که بتواند به آسانی جای «حمل و نقل» را بگیرد، چنانکه «شهرداری» جای «بلدیه» را گرفت، بهتر است که «وزارت راه و حمل و نقل» را نگهداریم.

کسی که با زبان فارسی و متنهای معتبر آن، که بازارهای عرضۀ مایه ها و هنرهای زبان است، آشنایی لازم را نداشته باشد، در هر مقام اجتماعی ای که هست، نباید به خود اجازۀ تولید و عرضۀ «کالای واژگانی» بدهد. مثلاً کافی نیست که تصوّر کنیم که پیشوند فعلی «فرا» در فارسی معنی به، به سوی، در، که در حالت حرف اضافه معنی نزد، نزدیک، و پیش دارد، و به معنی بالا، بلند و عالی هم به کار می رود، و در زبان امروز در ترکیبهای فراآوردن، فراآورده (فراورده)، فراخواندن، فرارسیدن و فراگرفتن ملاحظه می شود، پیشوندی است که در هر موردی می توانیم از آن استفاده کنیم و مثلاً آن را با «مرز» ترکیب کنیم و «فرامرزی» بسازیم، و کاری هم به این واقعیت نداشته باشیم که در برابر کلمۀ «مرزی»، ترکیبهای سالم و متداول شدۀ «برون مرزی» و «درون مرزی» را داریم و بگوییم:

– آمادگی ائتلاف به عملیات فرامرزی علیه تروریستها… – سرنوشت لبنان به تماسها و رایزنیهای فرامرزی مرتبط شده است… – مبادرت پاکستان به توقف تروریسم فرامرزی در هند… – تبدیل تولید دانش به فرایندی فرامرزی… – استراتژیهای فرامرزی ترکیه… – در چنین شرایطی همکارهای فرامرزی تنها راه چاره است…

نه عقل سلیم این جور ترکیب سازیها را می پذیرد، نه حیطۀ لفظی و معنایی زبان فارسی. اگر مترجمی مثلاً به اصطلاح crossborder در حالت صفت (adjective) برخورده باشد و موضوع حمله هایی از یک کشور به داخل خاک کشور دیگر در نزدیکی مرز باشد، به طوری که حمله کنندگان مسافت کمی از مرز ردّ بشوند و پس از حمله به سرعت به داخل خاک خود برگردند، بیان این مفهوم نیازی به جعل ترکیب «فرامرزی» ندارد. این جور حمله ها در واقع «حمله و گریزهای مرزی» است. اگر هم منظور مترجم extraterritorial یا transnational باشد که همان اصطلاح «برون مرزی» آن را به خوبی بیان می کند. این ترکیب ناساز «فرامرزی» علاوه بر بی معنایی، فقط می تواند موجب آزار روح مرحوم «عبدالرّحمن فرامرزی» شود یا صفت نسبی از «فرامرز» پسر رستم را به ذهن بیاورد. به چند نمونۀ دیگر از ترکیب سازیهای ناساز و بدون ضرورت نگاه می کنیم:

– بررسی مطالعات امنیتی و راهبردی در دوران پس از جنگ. – ترکیه و اسرائیل به دلایل راهبردی با هم همکاری می کنند. – یکی از رویکردهای راهبردی سیاست محیط زیستی آلمان حفظ شرایط صحّی آب و هواست. – حضور نظامی در عراق بخشی از طرح وسیع راهبردی آمریکا برای منطقۀ خاورمیانه است. – ما راهکردی صبورانه داریم. – سیاستمداران هم توانایی ارائۀ راهکردهای مناسب برای خروج از این انفعال را ندارند. – این فـعّالان رویکـرد گـروهی خـود – به تفـکیـک از رویکـرد

جنبشی – به جای تقدّم مبارزۀ مادّی کارگران بر تشکّل آنان، تشکّل را بر مبارزه مقدّم شمرده و می شمرند.

– جهان امروز رویکرد جدیدی نسبت به اسلام دارد. – نمایشگاه باید با رویکرد هزینۀ کمینه و بهره برداری بیشینه برگزار شود.

از کسانی که با زبان «خود درآوردی» جدید در رسانه های گروهی آشنایی دارند، می پرسم که ترکیبهای «راهبردی» و «رویکرد» را در برابر چه کلمه های انگلیسی ای گذاشته اند، و در جواب می شنوم که برای بیان معنای کلمه های strategy و approach ساخته اند. می گویم اوّل ببینیم کلمۀ strategy در اصل چه معنایی دارد و امروز در زبان انگلیسی برای چه مفهومهایی به کار می رود.

کلمۀ strategy، بنابر ریشه شناسی آن در لغتنامه های انگلیسی، از زبان فرانسوی (strategie) و در فرانسوی از زبان یونانی، از کلمۀ strategia گرفته شده است، به معنای وظیفه، کار و فرماندهی یک ژنرال یا سالار نظامی. کلمۀ strategos به معنی «ژنرال» از stratos به معنی «جمعیت»، «ارتش»، «سپاه»، «سفر برای هدفی معیّن» (مثل سفر اکتشافی، یا لشکرکشی) به علاوۀ agos به معنی رهبر و فرمانده، از فعلagein به معنی «رهبری کردن» گرفته شده است و از کلمۀ strategy صفت strategic کاربرد پیدا کرده است.

1- فنّ یا علم برنامه ریزی و هدایت و رهبری یک جنگ. 2- یک برنامۀ دراز مدت برای موفقیت، مخصوصاً در کسب و بازرگانی یا در حیطۀ سیاست. 3- یک برنامه یا ترفند.

امّا پیش از آنکه کلمۀ «استراتژی» به معنای اوّل در فارسی به کار برود و متداول شود، برای آن ترکیب عربی «سوق الجیشی» را داشـتیم، سـوق به معـنای «راندن» و «جـیش» به معـنای «سـپاه»، و در واقع همان «لشکر کشی» است که کاربردی قدیم دارد. در این معنی در زبان عربی «استراتیجیه» به کار می رود و در زبانهای چک، دانمارکی هلندی، استونیایی، فنلاندی، فرانسوی، آلمانی، یونانی، اندونزیایی، ایتالیایی، لتونیایی، لیتوانیایی، نروژی، لهستانی، پرتقالی، رومانیایی، روسی، اسلواکی، اسپانیایی، سوئدی، ترکی و بسیاری زبانهای دیگر هم همین کلمۀ «استراتژی» با تلفـّّظهای متفاوت به کار می رود. در فارسی هم در این معنی، کلمۀ «اتراتژی» مدّتهاست که به کار می رفته است و در فرهنگ زبانی فارسی جا افتاده است، و مثل کلمه های ماشین، تلفون، رادیو، تلویزیون، تلسکوپ، تانک، بمب، میکروب، باطری، و صدها کلمۀ دیگر جواز اقامت گرفته است. حالا چه ضرورتی به ما حکم کرده است که ترکیب «راهبرد» را جانشین آن کنیم و از آن صفت «راهبردی» (strategic) هم به کار ببریم؟

در معنیهای دیگر هم برنامۀ درازمدّت، تدبیر، خطّ مشی، برنامه، روش، شیوه، نقشه، ترفند، و مانند اینها را داریم. هین طور کلمۀ «رویکرد»، که ظاهراً آن را در برابر approach ساخته اند، برای مفهومی به کار می رود که همیشه در ذهن و زبان فارسی زبانان وجود داشته است و در موردهای مختلف با کلمه های برخورد، نگرش، دید، شیوه، راه، پیشنهاد و مانند اینها بیان می شده است و لازم نبوده است که این کلمه ها به کلمۀ انگلیسی approach امتحان بدهند و مردود شوند و کلمۀ «رویکرد» با پذیرش اصالت مبنایی زبان انگلیسی تصدیق کاربرد بگیرد.

با این جور ترکیب سازیها مشکل و زحمتی که فرهنگستانهای سیّار برای فارسی زبانان امروز درست می کنند، این است که باید فهرستی از این ترکیبها و نظیر انگلیسی آنها در جیب داشت و برای فهمیدن نوشته های آنها به این فهرست مراجعه کرد. متأسّفانه در رادیو وتلویزیون شنونده مجال مراجعه به فهرست ترکیبهای «خود درآوردی» را ندارد. این گفتار را در دو نکته خلاصه می کنم: نکتۀ اوّل اینکه فقط در صورتی می توان ترکیب جدید در زبان فارسی ساخت که ضرورت واقعی داشته باشد و هیچ کلمه یا ترکیبی در زبان فارسی برای آن مفهوم وجود نداشـته باشد، و برای تشخیص این ضرورت باید به زبان فارسی مراجعه کرد، نه به لغتنامۀ انگلیسی؛ نکتۀ دوّم اینکه در صورت مسلّم شدن ضرورت ساختن ترکیب جدید، فقط کسانی که شناختی عالمانه از زبان فارسی دارند، مجاز به پرداختن به چنین کاری هستند، آن هم با همفکری گروهی و مسئولانه، نه با رأی و اطمینان فردی.

همرسانی در

ایمیل

فیسبوک

Messenger

معنی جمله خبری به انگلیسی

Messenger

توییتر

بالاترین

واتس‌اپ

لینک را کپی کنید

این لینک‌ها خارج از بی‌بی‌سی است و در یک پنجره جدید باز می‌شود

کلمه سازی بی ضرورت

در مقدّمۀ بحث، این موضوع باید روشن شود که ما در چه موردهایی به ساختنِ کلمه های جدید نیاز پیدا می کنیم. در زمانی که اتومبیل برای اوّلین بار واردِ ایران شد، این وسیلۀ جا به جا شدن و سفر اختراعی خارجی بود و نامی خارجی داشت. مردمِ ساده که با زبان سازندۀ این وسیله آشنا نبودند، آن را «اتومبیل» تلفّظ نمی کردند. ظاهراً آن را چیزی مثل «اتول مبین» شنیده بودند. به زودی کلمۀ «ماشین» نام متداول برای «اتومبیل»شد، چنانکه بعداً به ترنی که نیروی محرّکه اش بخار بود و اوّلینِ آن بینِ تهران و شهر ری یا شاه عبدالعظیم به کار افتاد، «ماشین دودی» گفتند. در همان ابتدای ورود اتومبیل به ایران بود که مسئولان اقصادی و صنعتی و فرهنگی، با مشورت و در هماهنگی، باید کلمۀ فارسی مناسبی برای آن پیدا می کردند یا می ساختند، نه اینکه

صبر کنند تا فرهنگستانی بنیاد شود و سیاستی ایجاب کند تا از آن فرهنگستان خواسته شود که برای کلمه های خارجی، کلمه های فارسی پیدا کند یا بسازد، و آنوقت، بعد از آنکه کلمۀ «ماشین» برای مردم ساده در زبان جا افتاد و در خانه و کوچه و بازار به کار رفت، فرهنگستان بیاید، معجزه بکند و اجزای کلمۀ «automobile» را که مرکـّب است از «auto» به معنیِ «خود» و «mobile » از کلمۀ لاتینِ «mobilis» به معنی «متحرّک»، «رونده» و «رو»، به فارسی برگرداند و کلمۀ «خود رو» را برای «اتومبیل» پیشنهاد کند، و به سازمانهای دولتی رسماً ابلاغ شود که از این کلمه استفاده کنند، امّا از آنجا که زبان با «ابلاغیۀ بیموقع» چیزی را به خود نمی پذیرد، جز در ارتش، که سازمانِ انضباط و اطاعت از مافوق است، در جای دیگری تداول پیدا نکند.

امّا برای بسیاری از قسمتهای همین اتومبیل، راننده ها و مکانیکها، در همان آغاز ورود اتومبیل به ایران، کلمه هایی ساختند که متداول شد و هرگز از رواج و اعتبار نیفتاد. این راننده ها و مکانیکها، بر خلاف فرهنگستانیها که به ریشۀ کلمه های خارجی مراجعه می کنند و اعتنایی به سرشت و مزاج زبان فارسی ندارند، به راهبری عقل سلیم و با توجّه به عمل و شکلِ اجزای اتومبیل، برای آنها اسمهایی پیدا کردند یا ساختند، از آن جمله «سپر» (bumper)، «چراغ خطر» (brake light)، «جعبه دنده» (gearbox)، «شیشۀ جلو» (windscreen)، «سگدست» (axle-arm)، «صندوق عقب» (boot)، «میل لنگ»، (crankshaft)، «چراغ راهنما» (indicator)، و مانند اینها. نام بعضی از اجزای اتومبیل هم از زبانهای روسی و ترکی گرفته شده است، مثل «ترمز» که روسی است و «یاطاقان» که ترکی است. روسها برای «bonnet» مثل ایرانیها کلمۀ فرانسوی «کاپوت» (capote) را به کار می برند.

ساختن یا پیدا کردنِ اسم برای دستگاهها و وسیله های خارجی هم باید برای خود قاعده و منطقی داشته باشد. مثلاً وقتی که کلمۀ «کامپیوتر» یا «فکس» وارد زبان فارسی شد و همۀ مردم با آنها آشنا شدند، دیگر منطقی نیست که بعد از سالها بیایند «خارجی زدایی» کنند و جای آنها را به کلمه های «رایانه» و «نمابر» یا «دوربر» بدهند.

همۀ زبانها با وام گرفتن کلمه هایی از زبانهای دیگر بر ثروت واژگانی خود می افزایند و آن را ننگ نمی دانند، مخصوصاً در مورد اسم دستگاهها و وسیله هایی که ساختۀ یک حیطۀ زبانیِ معیّن است. مثلاً انگلیسی زبانها که از حیث شمار لغتها شاید غنی ترین زبان دنیا را داشته باشند، و می دانند که گرفتنِ لغت ربطی به نظام دستوری زبان ندارد، علاوه بر زبان لاتین، تقریباً از همۀ زبانهای جهان، به نسبتهای متفاوت، کلمه هایی به وام گرفته اند، از آن جمله از زبان فارسی. مثلاً در فارسیِ امروز کلمۀ «پیژامه»، به معنای شلوار خانه و شلوار خواب، مدّتهاست که کاربردِ عامّ پیدا کرده است. ایرانیِ متجدّد آن را از فرانسوی گرفته است (pyjama)، بدون توجّه به اصلیت آن، و همین طور فرانسوی از انگلیسی، انگلیسی از هندی، و هندی از فارسی. شاید اگر روز اوّل ایرانیِ متجدّد به اصلیت کلمۀ انگلیسی شدۀ pyjamas یا pajamas توجّه می کرد، به جای «پیژامه» می گفت «پاجامه»، امّا امروز منطقی نیست که بیاییم کلمۀ رایج «پیژامه» را به هر حکمی از زبان فارسی اخراج کنیم، همان طور که مثلاً کلمۀ عربی «هندسه» را که عربها از «اندازۀ» فارسی گرفته اند و از آن مشتقّاتی مثل «هَندَسَ» (طرّاحی و برآورد مقادیر کردن، نقشه کشیدن و طرّاحی کردن، مهندسی کردن)، «هِندِس» (مرد با تجربه و خوش نظر، مجرّب و خوش فکر)، «هَندَسی» (منسوب به هندسه)، «هُندوس» (آگاه، عالم، مطّلع، در جمع هَنادِسَه) و «المُهَندِس» دارند، نمی توان و به هیچ حکمی نباید از زبان فارسی اخراج کرد. کلمه های «هندسه» و «مهندس» قرنهاست که فارسی شده است. این گردشِ لغت در زبانها و تحوّلاتی که در این گردش پیدا می کند، از خصوصیتهای والای زبان است و فقط آگاهان از سرشت و گوهر و روح زبانند که این معنی را می دانند.

بنابر این می پرسیم که با چه آگاهی و برای چه ضرورتی است که بعضی از «فرهنگستانهای سیّار» می آیند کلمه هایی مثل « گمانه زنی کردن»، «رهیافت»، «رویکرد»، «گزینه»، «راهکار»، «فرا فکنی کردن» و مانند اینها را از چنته های خود در می آورند و جانشین کلمه های رایج و متداول و همه فهم می کنند؟ برای «مفهوم» های خاصّ در بعضی از علمها، از آن جمله روانشناسی و روانکاوی، که درغرب و با زبانهای اروپایی بنیاد و نظام پیدا کرده است، و صاحبنظران لازم دیده اند که کلمه هایی بسازند، امّا این مفهومها و کلمه های خاصّ برای اهلِ همان علمها و علاقه مندان به مطالعۀ نوشته های مربوط به همان علمهاست و در زبان روزمرّه کاربردی ندارد.

مفهومهای غیر علمی چیزهایی نیست که ما در هزار و چند صد سالِ گذشته که با همین زبان فارسیِ معروف به دری، یا فارسی جدید در برابر فارسی باستان، گفت و گو می کرده ایم و می نوشته ایم، از آن مفهومهای ساده بی خبر بوده ایم، چنانکه انگار مردمی بدوی بوده ایم و این مفهومها در زبان ما کلمه نداشته است، چون هنوز در فکر و فرهنگ ما وجود نداشته است و حالا که اندک آشنایی ای مثلاً با زبان انگلیسی پیدا کرده ایم و می توانیم به «دیکسیونر» یا «دیکشنری» مراجعه کنیم، به نداشتنِ کلمه برای آن مفهومها، و البتـّه به نداشتنِ آن مفهومها در فکر و فرهنگِ خود پی برده ایم و کسانی آمده اند و همّت کرده اند و با توجّه به جزءهای آن کلمه های خارجی، کلمه های فارسی جدید ساخته اند، یا بعضی از آنها یک کتاب لغت انگلیسی به عربی را باز کرده اند، و مثلاً برای کلمۀ انگلیسی «consequences» کلمۀ عربی و فارسی نشدۀ «تبعات» را به کار می برند، حال آنکه همیشه در برابرِ آن از کلمۀ «عواقب» عربی و «پیامدها»ی فارسی استفاده می شده است. یا برای کلمۀ انگلیسی «interaction» کلمۀ عربی « تـَعامُل» را جعل کرده اند که در فارسیِ امروز کاربردِ متداول ندارد و در عربی هم برای مفهومهای دیگری به کار می رود.

شاید بسیاری از کسانی که به تازگی کلمۀ «تعامل» را در رسانه های گروهی در برابر «interaction» به کار می برند، به این واقعیت توجّه نداشته باشند که مفهوم این کلمه همیشه در ذهن فارسی زبانان وجود داشته است و آن را با کلمه یا عبارتی غیر از «تعامل» بر زبان می آورده اند. همیشه در موردی که تصوّر می کنیم که برای مفهومی ضرورت دارد که کلمۀ جدیدی بسازیم، یا برای آن مفهوم مثلاً کلمه ای از زبان همخطّ عربی به وام بگیریم، بهتر است که بدون تحقیق دربارۀ مسلّم بودن یا مسلّم نبودن چنین ضرورتی، خود را قانع ندانیـم و تصمـیم قـاطع نگـیریم. مثـلاً در مورد هـمین کلمۀ «تعـامـل» و«interaction» به یک فرهنگ انگلیسی به انگلیسی و چند فرهنگ انگلیسی به فارسی مراجعه می کنیم. اوّل به فرهنگ انگلیسیِ کامل «Collins English Dictionary» نگاه می کنیم که در برابر کلمۀ interact فقط این دو معنی را داده است: «تأثیر کردن در یکدیگر یا کارکردن در رابطه ای نزدیک با یکدیگر». معنیهایی هم که در چند فرهنگ انگلیسی به فارسی نسبتهً معتبر آورده اند، از این قرار است:

– روی یکدیگر اثر گذاشتن، اثر متقابل داشتن، ارتباط برقرار کردن؛ اثر یا تأثیر متقابل داشتن، روی یکدیگر اثر گذاشتن، عمل متقابل کردن؛ (با یکدیگر) همکاری کردن، روابط متقابل داشتن، (بر یکدیگر) اثر متقابل گذاردن.

باوجود این ممکن است که بعضی از به کار برندگان کلمۀ عربی «تعامل» در برابر«interaction» معتقد باشند که هر کدام از این معنیها به تنهایی معنی کلّی و وسیع «تعامل» را ندارد و «تعامل» بیشتر می تواند در بر گیرندۀ همۀ معنیهای «interaction» باشد. در چنین موردی است که می گویم کار ترجمه، اگر بخواهیم که نتیجۀ آن مطلوب باشد، با داشتن دانشی سطحی در زبان انگلیسی و فارسی امکانپذیر نیست.

از این گذشته، کسانی در کار ترجمه توفیق بیشتری پیدا می کنند که با روح و فلسفۀ زبان هم آشنایی داشته باشند ، وگرنه ممکن است که زبان فارسی را در برابر زبان انگلیسی عاجز ببینند و تصوّر کنند که فارسی زبانان برای مفهوم درست و کامل interaction کلمه ای ندارند، و آنوقت مثل فرهنگستانهای سیّار مثلاً inter را به «میان» و action را به «کنش» برگردانند و کلمۀ «میان کنش» را جعل کنند، یا به تصوّر خودشان از ریشۀ «عمل» عربی، از باب «تفاعل»، به کلمۀ «تعامل» برسند، در حالی که خود عربها برای interaction از اسم فعل «تفاعل» استفاده می کنند، نه از«تعامل». وقتی که به معتبر ترین فرهنگهای عربی به انگلیسی مراجعه می کنید، در برابر کلمۀ «تعامل» در مقامها و مفهومهای متفاوت این کلمه های انگلیسی را می بینید: deal, dealing, dealings, intercourse, transact, transaction, treating, treatment, usage, و از «interact» و «interaction» اصلاً خبری نیست.

باید توجّـه داشـت که برای اهـل هر زبانی در ترجمـۀ یک زبان دیگر دشواریهایی پیش می آید و این دشواریها را تأمّل در مفهومها و طرز بیان آنها در دو زبان آسان می کند. برای مثال یک کلمۀ فارسی را در نظر بگیریم و از خود بپرسیم که این کلمه را مترجم انگلیسی به چه کلمه ای ترجمه می کند؟ به خودمان می گوییم : «بستگی به این دارد که این کلمۀ فارسی در متن به چه معنایی از معنیهای مختلف آن به کار رفته است؟» مثلاً فعل مرکّب «دست زدن» را در نظر می گیریم که یک معنی حقیقی دارد (دست زدن به چیزی یا کسی ) و یک معنای مجازی (دست زدن به کاری). چند جملۀ فارسی را که در آنها «دست زدن» به کار رفته است، در پیش مترجم انگلیسی می گذاریم تا ببینیم او چگونه آنها را به زبان خود بر می گرداند. البته مترجم اگر جمله را هم در متن یک پاراگراف در پیش داشته باشد، آن را با اطمینان بیشتری ترجمه می کند.

– او به تحقیق دربارۀ داستان شهرزاد دست زد.

He started a research on (did a research on…; embarked on a research on…; made a research on…) the story of Scheherezade.

– علیه عراق به عملیات نظامی دست زد.

He took military action against Iraq. He launched a military… He carried out a military… – او به اصلاحات وسیعی دست زد.

He introduced vast reforms. He made vast reforms. He began vast reform. He initiated vast reforms. He carried out vast reforms.

در مورد این مثال می بینیم که «دست زدن»، با توجّه به مفهومی که نویسندۀ جملۀ فارسی در ذهن می داشته است، می تواند در انگلیسی به فعلهای معیّنی ترجمه شود که چندان ارتباطی با «دست زدن» ندارد. مترجم انگلیسی که زبان فارسی را خوب بداند، برای ترجمه خود را گرفتار کلمه، که در این مورد «دست زدن» باشد، نمی کند. همین که مفهوم جمله را گرفت، به تناسب مفهوم، یکی از فعلهای to introduce, to make, to begin, to initiate, to carry out به ذهنش می آید و به خودش نمی گوید که: «زبان فارسی کلمه ها و ترکیبهایی دارد که در زبان انگلیسی عیناً نظیر آنها پیدا نمی شود و من مجبورم که در این مورد، با توجّه به اجزای «دست زدن» کلمه ای بسازم!» و آنوقت بیاید، مثلاً، «to busy one’s hand with » به کار ببرد و جمله این طور ترجمه کند: «He busied his hand with vast reforms». موردهایی هم هست که «دست زدن» در ترجمه حذف می شود و اصل فعل به کار می رود. مثلاً در این جمله ها:

– اوّلین کسی بود که به ترجمۀ حافظ دست زد. He was the first to translate Hafiz. – ابو جهاد به تحکیم موقعیت نظامی فتح دست زد. Abu Jihad consolidated Fatah’s military position. – آنها به ترور نافرجام ناصرالدین شاه دست زدند. They attempted to assassinate Nasser ad-Din Shah. – به این دلیل آنها به چنین جنایت پلیدی دست زدند. That was the reason why they committed such a hideous crime.

در هیچیک از نمونه هایی که آورده شد، نمی بینیم که مترجم انگلیسی «دست زدن» را به چیزی شبیه فارسی آن ترجمه کرده باشد، و چنانکه دیدیم، در بعضی موردها آن را زائد یافته است و به آوردن فعل اصلی اکتفا کرده است. صحبت از این است که در ترجمۀ «مفهـوم به مفهـوم» هیچ مترجم زبان دانی در نمی ماند و نیاز به جعل کلمه های تازه پیدا نمی کند.

در مورد کاربرد کلمه های عربی ای که وارد زبان فارسی شده است و به دلیل کاربرد گفتاری، فارسی شده است، و خود داری از کاربرد کلمه های عربی ای که در زبان گفتاری فارسی جا پیدا نکرده است و برای مفهومهای آنها کلمه های فارسی یا حتـّی کلمه های عربی فارسی شده داریم، باید به این نکته توجّه داشته باشیم که زبان عربی، با وجود کلمه های بسیاری که از این زبان به وام گرفته شده است، همچنان در برابر زبان فارسی یک زبان بیگانه است و یکسان بودن خطّ عربی و فارسی نباید گذرنامۀ ورود هر کلمۀ عربی به کشور زبان فارسی تصوّر شود. در این باره به گفتاری زیر عنوان «زبان عربی در فارسی» توجّه می کنیم.

ترجمه

جملات امری مثبت

 

 

شکل اصلی فعل

معنی جمله خبری به انگلیسی

اتاق را تمیز کن.

the room.

Clean

در را ببند.

the door.

Close

بیا اینجا.

here.

Come

 

 

 

ترجمه

 

جملات امری منفی

 

 

شکل اصلی فعل

DO + NOT

اتاق را تمیز نکن.

the room.

clean

 

Do not

Don’t

در را نبند.

the door.

close

نیا اینجا.

here.

come

       معلم خطاب به دانش آموز: کتابت را ببند.           Teacher to student: Close your book, please

       معلم خطاب به کلاس: کتاب های تان را ببندید.      Teacher to Class: Close your books, please

نکات معنایی و کاربردی

انواع کاربرد

معنی جمله خبری به انگلیسی

Listen to me.

Giving Commands:

Don’t be so nervous.

Giving Advice:

Please call me soon.

Making Requests:

Go ahead. Turn right at the bank.

Giving Directions:

First, wash your hands. Then cook.

Giving Instructions:

Watch out! There is a car.

Giving Warnings:

Take this slice of bread, Jack.

Making Offers:

دستور:

به من گوش کن.

نصیحت:

اینقدر عصبی نباش.

درخواست:

لطفا زود با من تماس بگیر.

آدرس:

مستقیم بروید. به بانک که رسیدید به سمت راست بپیچید.

دستورالعمل:

اول دست های تان را بشویید. سپس آشپزی کنید.

هشدار:

مواظب باش! ماشین داره میاد.

پیشنهاد:

جَک، این تکه نان را هم بردار.

 

آقای محترم، کلاه تان را بردارید. Sir, take off your hat.                                                               

خانم محترم، عجله کنید. کلاس شروع شد.Come on, Miss. The class started.                        

 

Mother to her children: You wash the dishes, you clean the rooms, and I’ll cook.

مادر خطاب به فرزندان: تو ظرف ها را بشور، تو اتاق ها را تمیز کن،  و من هم غذا درست می کنم.

Mother to her children: Thomas, you wash the dishes. Andrew, you clean the rooms. I’ll cook.

مادر خطاب به فرزندان: توماس تو ظرف ها را بشور. اندرو تو اتاق ها را تمیز کن.  من هم غذا درست می کنم.

ممنون
عالی بود

لطف دارید

اطلاعات بیشتر درباره قالب‌بندی متن

I’ve been looking for a great IELTS tutor. I had an academic band 6 and I needed to…

Languageties has great teachers. The website is great and you can find many resources…

شرکت در کلاس های مجازی سایت لنگویج تایز باعث شده در همه ی مهارت های انگلیسی خصوصاً صحبت کردن…

سایتتون واقعا عالیه، من هم از مطالب آموزشیش استفاده میکنم و هم از کلاسهای مجازیش. اساتید مجرب و…

نرم افزار چت روم وب سایت برای استفاده ی کلیه ی بازدید کنندگان تهیه و دقیقاً در قسمت پایین همین نوشته قرار دارد! اعضای لنگوئج تایز می توانند پس از ورود به سایت از چت روم عمومی و یا شخصی، برای گفتگو با دیگر زبان آموزان و مدرسین زبان استفاده کنند.

تمامی محتوای این سایت توسط تیم لنگوئج تایز تهیه شده و در اختیار شما قرار گرفته است. لطفاً در صورتی که قصد هر گونه کپی و یا استفاده از مطالب این وب سایت را دارید، این کار را با ذکر منبع و لینک صفحهی مربوطه انجام دهید.

 

فرم تماس

کلیه حقوق متعلق به وب سایت لنگوئج تایز می باشد.

نشان‌گذاری

عجب سازنده ی این علامت عرب دولاب است

10